Τα καρδιαγγειακά νοσήματα είναι η σημαντικότερη αιτία θανάτου στους άνδρες 35-55 ετών και μια από τις σημαντικότερες αιτίες θανάτου στις γυναίκες στις χώρες του δυτικού κόσμου. Πρόκειται για πολυπαραγοντικής φύσεως νοσήματα που ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστούν επιτυχώς είναι να ληφθούν υπόψη όλοι οι παράγοντες κινδύνου αναπτύξεως τους.

Στα καρδιαγγειακά νοσήματα περιλαμβάνονται παθήσεις των στεφανιαίων και των αγγειακών αρτηριών καθώς επίσης και αρτηριών και φλεβών των ποδιών. Βασική αιτία της κλινικής εμφάνισης των καρδιαγγειακών παθήσεων είναι η αθηροσκλήρυνση των αρτηριών.

Παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων

Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων διακρίνονται σε τροποποιήσιμους (τρόπος ζωής, βιοχημικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά) και σε μη τροποποιήσιμους (ηλικία, φύλο, ατομικό και οικογενειακό ιστορικό).

• Η δίαιτα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων αφού επηρεάζει άλλους παράγοντες κινδύνου, όπως τα λιπίδια, την αρτηριακή πίεση και το σωματικό βάρος.
• Το κάπνισμα αυξάνει σημαντικά την καρδιακή νοσηρότητα και θνησιμότητα, αφού έχει προταθεί ότι προκαλεί το 30% των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα παγκοσμίως.
• Επιδημιολογικά δεδομένα έχουν δείξει ότι η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος και ο καθιστικός τρόπος ζωής αυξάνουν τη συνολική καρδιαγγειακή θνησιμότητα.
• Η μεμονωμένη συστολική υπέρταση θεωρείται επίσης ένας από τους βασικούς παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση στεφανιαίας νόσου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.
• Πληθώρα μελετών καταδεικνύει ισχυρή θετική συσχέτιση ανάμεσα στα επίπεδα ολικής και LDL (Low Density Lipoprotein) χοληστερόλης και στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Επίσης, έχει δειχθεί ισχυρή αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στα επίπεδα HDL (High Density Lipoprotein) χοληστερόλης και στον κίνδυνο εμφάνισης πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου.
• Η αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης, η υπερινσουλιναιμία και η διαταραχή στην ανοχή της γλυκόζης είναι παράγοντες που προάγουν την αθηρωματική νόσο.
• Ο σακχαρώδης διαβήτης σχετίζεται με μια σημαντική αύξηση του κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, της νόσου των εγκεφαλικών αγγείων και της περιφερειακής αγγειοπάθειας.
• Σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι και η παχυσαρκία, η οποία σχετίζεται με άλλους παράγοντες και δύναται να αυξήσει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
• Άλλοι παράγοντες κινδύνου που μελετώνται τελευταία είναι το οξειδωτικό στρες, η υπερομοκυστειναιμία, τα αυξημένα επίπεδα ινωδογόνου, φλεγμονώδεις και λοιμώδεις παράγοντες.

Διατροφή και πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων

Η διατροφή αποτελεί βασικό τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου για την πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου. Εκ των επιστημονικών δεδομένων προκύπτει πλέον το συμπέρασμα ότι μεγαλύτερη σημασία έχει η εστίαση κυρίως στην ποιότητα των λιπαρών της διατροφής, παρά στην ποσότητα.

Αντικατάσταση κορεσμένου λίπους

Πρόσφατες μεταναλύσεις δείχνουν ότι η αντικατάσταση του κορεσμένου λίπους από πολυακόρεστα δύναται να μειώσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, ενώ αναδεικνύουν τη σημασία της μείωσης των trans λιπαρών.

Ευεργητικός ρόλος βιταμινών

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ενδεχόμενο ευεργετικό ρόλο της βιταμίνης D, των βιταμινών του συμπλέγματος Β, των καροτενοειδών, της βιταμίνης Ε και της βιταμίνης C. Αν και οι μελέτες δείχνουν ότι η χορήγηση αυτών των βιταμινών υπό μορφή συμπληρώματος δεν έχει ουσιαστική επίδραση, η πρόσληψη τους εντός μιας ισορροπημένης διατροφής εμφανίζει σημαντική καρδιοπροστατευτική δράση, συμβάλλοντας στην πρωτογενή πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου.

Τρόφιμα με προστατευτική δράση

Αναφορικά με τα τρόφιμα, η πιο ισχυρή προστατευτική συσχέτιση έχει δειχθεί για τα φρούτα, τα λαχανικά, τα ψάρια και τα δημητριακά ολικής αλέσεως, ενώ τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου με μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.

Mεσογειακή διατροφή και υγεία της καρδιάς

Η διατροφή που θεωρείται από τις καλύτερες που έχουν μελετηθεί για την προαγωγή της καρδιαγγειακής υγείας είναι η μεσογειακή διατροφή. Αυτή χαρακτηρίζεται από κατανάλωση ψαριών, μονοακόρεστων εκ του ελαιολάδου, φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και δημητριακά. H επίδραση της στη μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακών σχετίζεται με τη βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, τη μείωση δεικτών φλεγμονής καθώς και τη μείωση των συμβαμάτων και των θανάτων από καρδιαγγειακή νόσο.

Πολλές μελέτες έχουν συμπεράνει ότι διατροφικές συνήθειες που είναι κοντά στο πρότυπο της μεσογειακής διατροφής εμφανίζουν καρδιοπροστατευτική δράση. Τέτοιου είδους διατροφικές συνήθειες δύναται να προλάβουν την εκδήλωση καρδιαγγειακής νόσου, ακόμη και εάν δεν επηρεάζουν πάντα δραστικά το λιπιδαιμικό προφίλ. Αυτό που μελετάται ακόμη είναι εάν οι καρδιοπροστατευτικές επιδράσεις οφείλονται στα μεμονωμένα συστατικά μιας διατροφής κοντά στη μεσογειακή ή είναι αποτέλεσμα συνολικής επίδρασης-συνεργηστικής δράσης, με την τελευταία να αποτελεί την πιθανότερη περίπτωση.

Συστατικά της διατροφής στην πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου

Ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά, ψάρι

Αρκετές μεταναλύσεις έχουν δείξει δυνητική μείωση της συνολικής καρδιαγγειακής θνησιμότητας από την κατανάλωση ψαριών. Οι Ευρωπαϊκές οδηγίες αναφέρουν τη σημασία της κατανάλωσης ψαριών, τόσο για την πρωτογενή, όσο και για τη δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων. Οι προτεινόμενοι μηχανισμοί σχετίζονται με τη δράση των ω-3 στη βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, τη μείωση της πίεσης, την αναστολή της φλεγμονής, την επίσχεση των οξειδωτικών διαδικασιών και την αντιθρομβωτική δράση.

Μονοακόρεστα λιπαρά, ελαιόλαδο

Οι πρόσφατες οδηγίες αναφέρουν τη σημασία της αντικατάστασης των κορεσμένων λιπαρών με μονοακόρεστα και πολυακόρεστα για την πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών. Αν και απαιτούνται ακόμη μελέτες προς επιβεβαίωση των δεδομένων, φαίνεται ότι η καρδιοπροστατευτική δράση του ελαιολάδου οφείλεται αφενός μεν στο ελαϊκό οξύ, αφετέρου δε στα περιεχόμενα σε αυτό αντιοξειδωτικά συστατικά όπως οι φαινολικές ενώσεις υδροξυτυροσόλη και ελευρωπαίνη.

Φρούτα και λαχανικά

Μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες έχουν καταδείξει τη σημαντική επίδραση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων. Αυτή φαίνεται να οφείλεται στο χαμηλό θερμιδικό περιεχόμενο των φρούτων και των λαχανικών, στη μεγάλη περιεκτικότητα τους σε μικροθρεπτικά συστατικά και στην υψηλή αντιοξειδωτική τους δράση. Η αντιοξειδωτική τους δράση οφείλεται αφενός μεν στις αντιοξειδωτικές βιταμίνες, αφετέρου δε σε φυτοχημικές ουσίες όπως οι πολυφαινόλες (φλαβονοειδή, όπως κατεχίνες, ανθοκυανίνες κ.α.).

Δημητριακά, φυτικές ίνες

Οι συστάσεις αναφέρουν ότι μια διατροφή που περιέχει περίπου 25-30g φυτικές ίνες την ημέρα, από διάφορες πηγές όπως τα δημητριακά ολικής αλέσεως, δύναται να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Οι μελετώμενοι μηχανισμοί δράσεις αφορούν τη μείωση του βάρους, της φλεγμονής και της οξείδωσης, την επίδραση στο μεταβολισμό της γλυκόζης και το λιπιδαιμικό προφίλ.

Ξηροί καρποί και όσπρια

Η κατανάλωση ξηρών καρπών ως κύρια πηγή λίπους μαζί με το ελαιόλαδο φαίνεται ότι έχει καταλυτική επίδραση στη μείωση της καρδιαγγειακής θνησιμότητας. Εξίσου σημαντική επίδραση φαίνεται ότι έχει και η κατανάλωση οσπρίων, ως πολύ καλή πηγή μικροθρεπτικών, αντιοξειδωτικών και φυτικών ινών.

Οδηγίες της Διεθνούς Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης για την Πρόληψη των Καρδιακών Παθήσεων