Η 24η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από τη Διεθνή Ένωση κατά της Φυματίωσης και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Φυματίωσης.
Η φυματίωση έχει βλάψει τις κοινωνίες μας όσο ελάχιστες άλλες μεταδοτικές ασθένειες και παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου ο αριθμός των κρουσμάτων φυματίωσης μειώνεται συνεχώς, πρέπει να υιοθετηθεί προσέγγιση που οφείλει να εστιάσει στις μεγάλες πόλεις και στις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού με ποσοστό εμφάνισης της νόσου πάνω από τον εθνικό μέσο όρο.
Για να επιτευχθεί ο έλεγχος της φυματίωσης στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να αντιμετωπιστούν δύο βασικά θέματα:
- Η φυματίωση είναι η συχνότερη αιτία θανάτου των ατόμων που πάσχουν από AIDS.
- Ο αριθμός των ασθενών με πολυανθεκτική στα φάρμακα φυματίωση (MDR-TB) αυξάνεται συνεχώς.
Το αίτιο και η μετάδοση της φυματίωσης
Η φυματίωση οφείλεται σε ένα μικρόβιο που λέγεται μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης ή αλλιώς βάκιλος του Koch, προς τιμήν του ιατρού που τον απομόνωσε το 1882. Ο γερμανός γιατρός Ρόμπερτ Κοχ υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές της μικροβιολογίας. Ανακάλυψε το βακτηρίδιο της φυματίωσης (1882) και το δονάκιο της χολέρας (1884). Το 1905, τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσιολογίας – Ιατρικής για τις εργασίες του σχετικά με τη φυματίωση, που συνέβαλαν καθοριστικά στην ίαση της ασθένειας, η οποία αποτελούσε αληθινή μάστιγα για την ανθρωπότητα μέχρι τότε. Είναι μια απειλητική για τη ζωή λοίμωξη που επηρεάζει κυρίως τους πνεύμονες . Μόλις τον 16ο αιώνα η ιατρική επιστήμη άρχισε να υποψιάζεται ότι είναι μεταδοτική. Ο συνωστισμός στις μεγαλουπόλεις και οι άθλιες συνθήκες που ζούσε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη διάδοση της νόσου. Η ονομασία που της είχε δοθεί είναι η «Λευκή Πανώλη» και πιστεύεται πως ήταν η κύρια αιτία θανάτου στον 19ο αιώνα. Η σταδιακή βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η ανάπτυξη αντιβιοτικών κατάφεραν τελικά να θέσουν τη νόσο υπό έλεγχο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Παρά τις αλματώδεις προόδους της ιατρικής επιστήμης, η φυματίωση παρουσιάζεται ξανά απειλητική ως μια πανδημία που πυροδοτείται και από την έξαρση του AIDS, τη φτώχεια, την έλλειψη των υπηρεσιών υγείας και την εμφάνιση ανθεκτικών στα φάρμακα στελέχων του βάκιλου που προκαλεί τη νόσο.
Η φυματίωση αναπτύσσεται σε δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης και προτιμά τους οργανισμούς που είναι ήδη εξασθενημένοι από τις ασθένειες, τις κακουχίες, τις κακές συνθήκες υγιεινής και την ελλιπή διατροφή. Πλήττει κυρίως τις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και αντίστοιχα τις κατώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Στην Αφρική η εξάπλωση της νόσου συνεχίζεται με ρυθμό 10% ετησίως, υποβοηθούμενη από την επιδημία του AIDS που μαστίζει την περιοχή, ενώ παγκοσμίως ο ρυθμός είναι 3%. Περιοχές με σοβαρότερο πρόβλημα φυματίωσης είναι η Αφρική, η Ασία, η Ν. Αμερική, οι Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και τα περισσότερα από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.
Αν και οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι αυτές που υποφέρουν περισσότερο, η επανάκαμψη της νόσου στις ανεπτυγμένες χώρες είναι ένα σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας καθώς η μεταφορά της φυματίωσης σε αυτές γίνεται διεθνώς μέσω της μετανάστευσης ατόμων τα οποία είτε ήδη νοσούσαν ή είχαν μολυνθεί. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια με τη δραστηριοποίηση της επιστημονικής κοινότητας φαίνεται να επικρατεί πάλι μια τάση μείωσης της νόσου, σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τη νόσο είναι επίμονος βήχας, αίσθημα κόπωσης, απώλεια βάρους, νυχτερινοί ιδρώτες, ανορεξία, πυρετός αλλά και αιμόπτυση. Αφού το άτομο νοσήσει και εφόσον δεν λάβει την κατάλληλη αγωγή, η νόσος δεν περιορίζεται στους πνεύμονες αλλά μπορεί να επεκταθεί στα οστά, τους νεφρούς, τον εγκέφαλο.
Διάγνωση
Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο διαγνωστικό εργαλείο για τη φυματίωση είναι η δοκιμασία Mantoux (μαντού) όπου μια μικρή ποσότητα της ουσίας φυματίνη ενέχεται στο δέρμα του χεριού. Μέσα σε 48 έως 72 ώρες θα πρέπει να ελεγχθεί το χέρι για τοπική αντίδραση στο υλικό της ένεσης. Μια θετική αντίδραση χαρακτηρίζεται από σκληρό και πρησμένο δέρμα στο σημείο της ένεσης και τις περισσότερες φορές είναι ένδειξη φυματίωσης.
Θεραπεία
Επειδή τα βακτήρια της φυματίωσης αναπτύσσονται με αργούς ρυθμούς, η θεραπεία για ενεργό λοίμωξη είναι χρονοβόρα – συνήθως λαμβάνονται αντιβιοτικά για έξι έως δώδεκα μήνες ώστε να καταστραφεί ο βάκιλος. Η ακριβής διάρκεια των φαρμάκων και της θεραπείας εξαρτάται από την ηλικία, τη συνολική υγεία, τα αποτελέσματα των τεστ ευαισθησίας, και αν έχετε ενεργό ή ανενεργό φυματίωση.
Μετά από μερικές εβδομάδες, η ασθένεια δεν είναι πλέον μεταδοτική και μπορεί ο ασθενής να αισθάνεται καλύτερα, αλλά είναι απαραίτητο να ολοκληρώσει τη θεραπεία στην πλήρη της διάρκεια, ακριβώς όπως προβλέπεται.
Αν οι ασθενείς δεν τηρήσουν κατά γράμμα την αγωγή που τους δόθηκε, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ατελή θεραπεία τους. Πράγμα που σημαίνει, αφενός ότι θα υποτροπιάσουν και θα μεταδώσουν τη νόσο σε άλλους, αφετέρου ότι ευνοούν την ανάπτυξη ανθεκτικών στα φάρμακα μικροβίων. Τα πολυανθεκτικά αυτά στελέχη απαιτούν περισσότερα και διαφορετικά φάρμακα με αρκετές παρενέργειες, για ακόμα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς ο ρυθμός εμφάνισης της πολυανθεκτικής φυματίωσης αυξάνεται ανησυχητικά, χωρίς να υπάρχουν νέα αντιβιοτικά στον ορίζοντα.
Επιπλοκές
Η πνευμονική φυματίωση μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη των πνευμόνων όταν δεν διαγνωσθεί και θεραπευτεί νωρίς. Αθεράπευτη ενεργή νόσος μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλα μέρη του σώματος όπου μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ή απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές. Η πιο σοβαρή επιπλοκή, όμως, είναι η αναζοπύρωση της φυματίωσης μετά την αρχική λοίμωξη και η ανάπτυξη στελεχών της νόσου ανθεκτικών στα φάρμακα.
Πρόληψη
Ο καλύτερος τρόπος για τον έλεγχο της φυματίωσης είναι η διάγνωση και η θεραπεία ατόμων με φυματίωση πριν αναπτύξουν ενεργή νόσο. Επίσης υπάρχει και το εμβόλιο κατά της φυματίωσης το οποίο μπορεί να γίνει κατά την παιδική ηλικία που είναι πιο αποτελεσματικό