Όρεξη και έμμηνος ρύση

Έχετε ποτέ παρατηρήσει τον εαυτό σας να…πεινά παραπάνω λίγες ημέρες πριν «αδιαθετήσετε»; Νιώθετε πως θέλετε να φάτε οπωσδήποτε κάτι που να περιέχει σοκολάτα ή δεν μπορείτε να σταματήσετε να τρώτε όλη την ημέρα; Όπως φαίνεται, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει μόνο σε εσάς. Αντίθετα, ως ένα σημείο τεκμηριώνεται από την επιστημονική βιβλιογραφία. Έρευνες λοιπόν που αφορούν την όρεξη και την κατανομή της μέσα στην ημέρα, ασχολήθηκαν και με τη διακύμανση αυτής στη διάρκεια του έμμηνου κύκλου. Κι αυτό επειδή αναφέρθηκαν σημαντικές διακυμάνσεις στην όρεξη και στη διατροφική συμπεριφορά των γυναικών στο διάστημα πριν την εμμηνορρυσία.

Φυσιολογία

Πριν δούμε τι υποστηρίζει η επιστημονική βιβλιογραφία, χρήσιμο είναι να περιγραφεί σε αδρές γραμμές η φυσιολογία του γυναικείου έμμηνου κύκλου. Αν θεωρήσουμε ότι η ωορρηξία συμπίπτει με το μέσο του έμμηνου κύκλου, οι ημέρες μεταξύ του τέλους της εμμηνορρυσίας και της ωορρηξίας, αντιστοιχούν στην παραγωγική ή οιστρογονική φάση (6η – 14η ημέρα). Στην περίοδο αυτή αυξάνονται τα επίπεδα των οιστρογόνων, που αποκτούν τη μέγιστη τιμή τους τη στιγμή της ωορρηξίας (βλ. εικόνα 1). Βέβαια, οι 14 πρώτες μέρες αναφέρονται βιβλιογραφικά και ως θυλακοειδής φάση (follicular phase). Οι μέρες που έπονται μετά την ωορρηξία μέχρι και την έναρξη της εμμηνορρυσίας αποτελούν την ωχρινική φάση (luteal phase), κατά τη διάρκεια της οποίας αυξάνονται τα επίπεδα της προγεστερόνης.

Προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο

Συνιστά ένα σύνολο συμπεριφορικών, σωματικών και φυσιολογικών συμπτωμάτων που συμβαίνουν εντός 7-10 ημερών πριν από την έναρξη της εμμηνορρυσίας. Τα συμπτώματα εξασθενούν αμέσως ή λίγο μετά την έναρξη της αιματικής ροής. Τα πιο κοινά από αυτά, που θεωρείται ότι χαρακτηρίζουν το σύνδρομο συμπεριλαμβάνουν κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, διακυμάνσεις στη διάθεση, συμπτώματα που έχουν ως βάση την κατακράτηση νερού (ευαισθησία και πρήξιμο του στήθους), αλλαγές στην όρεξη και λαχτάρα για συγκεκριμένα τρόφιμα.

Έρευνες

Ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια κατά τη διάρκεια της ωχρινικής φάσης του κύκλου, σε σχέση με τη θυλακοειδή φάση που λαμβάνει χώρα πριν την ωορρηξία. Στην πλειοψηφία των μελετών η πρόσληψη ενέργειας αυξάνεται στις ημέρες πριν την εμμηνορρυσία. Μάλιστα, σημειώνεται ότι όσα πιο σοβαρά είναι τα συμπτώματα, όταν για παράδειγμα υποφέρει από προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, τόσο μεγαλύτερη η πρόσληψη ενέργειας που καταγράφηκε σε διάφορες μελέτες.

Θεωρείται ότι η στιγμή της ωορρηξίας αντιπροσωπεύει το ναδίρ της διατροφικής πρόσληψης στη διάρκεια του κύκλου. Έχει προταθεί μάλιστα ότι οι αλλαγές αυτές στην όρεξη συμβαίνουν παράλληλα με αλλαγές του βασικού μεταβολικού ρυθμού. Συγκεκριμένα, η ενεργειακή κατανάλωση φαίνεται να αυξάνεται μετά την ωορρηξία, γεγονός που αποδίδεται στην επίδραση των ορμονών στην πρόσληψη και κατανάλωση ενέργειας.

Αντίθετα, η διαφορά αυτή στην όρεξη δεν παρουσιάζεται σε γυναίκες που λαμβάνουν από του στόματος αντισυλληπτικά ή που έχουν κύκλους χωρίς ωορρηξία. Και στις δυο αυτές περιπτώσεις οι ορμονικές εκρήξεις δεν υπάρχουν ή συμβαίνουν σε μικρό βαθμό. Επιπλέον, γυναίκες σε αυστηρή/ περιοριστική δίαιτα δεν βιώνουν αλλαγές στην όρεξή τους κατά τη διάρκεια του έμμηνου κύκλου. Κάτι που αποδίδεται στην επίδραση της περιορισμένης πρόσληψης ενέργειας είτε στους ορμονικούς κύκλους, είτε στη συσκότιση οποιασδήποτε υποκείμενης φυσιολογικής επίδρασης.

Υδατάνθρακες

Έρευνες επίσης υποδεικνύουν ότι η κατανάλωση υδατανθράκων και λίπους αυξάνονται σημαντικά στην ωχρινική σε σχέση με τη θυλακοειδή φάση του κύκλου. Φαίνεται ότι οι γυναίκες εμφανίζουν πιο συχνά «λαχτάρα» για κάποιο τρόφιμο σε σχέση με τους άντρες, όπως επίσης ότι μεταξύ των γυναικών, το πιο κοινό από αυτά είναι η σοκολάτα. Τόσο η τελευταία όσο και άλλα υδατανθρακούχα τρόφιμα καταναλώνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες κατά την ωχρινική φάση. Ωστόσο, η σχετική ισορροπία υδατανθράκων – λίπους και πρωτεΐνης δεν μεταβάλλεται, ενώ δεν αλλάζει η αισθητηριακή ή ηδονική απάντηση σε λίπος, ζάχαρη ή τρόφιμα που περιέχουν σοκολάτα.

Ερμηνεία

Από τις προσπάθειες ερμηνείας του φαινομένου ξεχωρίζει η θεωρία της υπογλυκαιμίας προκαλούμενης από στεροειδείς ορμόνες φύλου. Πρώιμες μελέτες εντόπισαν αλλαγή στο μεταβολισμό των υδατανθράκων πριν την εμμηνορρυσία, που συνεπάγεται δυσανοχή στη γλυκόζη. Αποτέλεσμα αυτού είναι να παράγεται σε μεγαλύτερες ποσότητες ινσουλίνη, που με τη σειρά της οδηγεί σε μείωση του σακχάρου στο αίμα. Η υπογλυκαιμία αυτή συσχετίζεται με αυξημένη όρεξη, «λαχτάρα» για γλυκά και κατάθλιψη.  Επειδή ακριβώς παρατηρείται μείωση της όρεξης κατά την ωορρηξία, όταν τα οιστρογόνα είναι στα μέγιστα επίπεδά τους, εξετάζεται η προγεστερόνη ως διεγέρτης της όρεξης.

Άρα…

Καταλήγουμε λοιπόν ότι όντως η αυξημένη όρεξη πριν την εμμηνορρυσία εξηγείται και επιστημονικά. Βέβαια, τα συμπτώματα που βιώνει μια γυναίκα στο διάστημα αυτό, ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η διακύμανση της διάθεσης και της όρεξης, το αίσθημα «πρηξίματος» και  κατάθλιψης δεν έχουν φυσικά την ίδια ένταση σε όλους τους οργανισμούς. Οι γυναίκες ωστόσο που τα συμπτώματά τους είναι πολύ έντονα  (προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή) ανήκουν μόλις στο 5% των περιπτώσεων. Για το λόγο αυτό, η γνώση αποσκοπεί περισσότερο στο να βοηθήσει στην καλύτερη διαχείριση των «δύσκολων» ημερών, αντί να αποτελεί δικαιολογία για τη διαιώνιση προβληματικών διατροφικών συμπεριφορών.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή. Τεύχος 35 ΙΑΝ - ΦΕΒ 2009, 16