Kαφές και τσιγάρo: H επίδρασή τους στο ήπαρ

Ο καφές και το τσιγάρο αποτελούν το αγαπημένο πρωινό «γεύμα» αρκετών Ελλήνων. Έτσι, λοιπόν, οι περισσότεροι γνωρίζουμε κάποιες από τις δράσεις αυτών των δύο παραγόντων στον οργανισμό μας. Το πώς επιδρά, όμως, η καθεμία από τις παραπάνω δημοφιλείς συνήθειες στην υγεία του ήπατος ειδικότερα είναι λιγότερο γνωστό.

Καφές και ήπαρ

Η καφεΐνη, βασικό συστατικό του καφέ, είναι, ανά τον κόσμο, η πιο συχνά καταναλισκόμενη ουσία με φαρμακολογικές ιδιότητες. Εντούτοις, οι περισσότεροι από εμάς, αν και συμβάλλουμε στην παραπάνω «πρωτιά», καταναλώνοντας άλλοι μικρότερες και άλλοι μεγαλύτερες ποσότητες καφέ, γνωρίζουμε ελάχιστα για την επίδραση αυτού του ροφήματος στην υγεία του οργανισμού μας και πιο συγκεκριμένα στην υγεία του ήπατός μας.

Απο τι αποτελείται ο καφές;

Ο καφές αποτελεί ένα πολύπλοκο μίγμα χημικών ουσιών, με την καφεΐνη ν’ αποτελεί μόνο μία από τις περίπου χίλιες άλλες ουσίες που περιέχει, τουλάχιστον μερικές από τις οποίες επιδρούν στην υγεία του οργανισμού μας. Γι’ αυτό, σήμερα, όλο και περισσότεροι μελετητές προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν τις επιδράσεις αυτού του κοκτέιλ αντιοξειδωτικών και άλλων ουσιών που ονομάζουμε καφέ.

Τι έχουν δείξει οι έρευνες;

Έρευνες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι η κατανάλωση καφέ μειώνει την υπεργλυκαιμία και βελτιώνει το λιπώδες ήπαρ. Επιπλέον, η κατανάλωση καφέ, σύμφωνα με ερευνητές, συσχετίστηκε με μειωμένα επίπεδα τόσο της γGT (γ- γλουταμυλοτρανσφεράση, ένα ένζυμο τα επίπεδα του οποίου ανεβαίνουν σε ηπατικές βλάβες) όσο και αλανινικής και ασπαρτικής  αμινοτρανσφεράσης (άλλα δύο ένζυμα των οποίων τα επίπεδα στο αίμα αυξάνονται όταν κάποιο βλαπτικό αίτιο δρα στο ήπαρ).

Ποιες είναι οι επιδράσεις του καφέ;

Οι επιδράσεις του καφέ στο ήπαρ, όμως, δε σταματούν μόνο στην τροποποίηση εργαστηριακά μετρήσιμων παραμέτρων. Πειραματικά δεδομένα ενισχύουν την άποψη ότι η καφεΐνη αναστέλλει τη δράση ουσιών που προάγουν το σχηματισμό ινώδους ιστού στο ήπαρ. Ο ινώδης ιστός με τη σειρά του, καταστρέφει την αρχιτεκτονική του ήπατος. Όλη αυτή η διαδικασία της ίνωσης αποτελεί ένα από τα πρώτα βήματα προς την κίρρωση του ήπατος και την ηπατική ανεπάρκεια.

Κατανάλωση καφέ και κίρρωση του ήπατος

Ακόμη, αρκετοί ερευνητές ασχολήθηκαν με τη σχέση της κατανάλωσης καφέ και την εμφάνιση κίρρωσης ήπατος. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η κατανάλωση καφέ συσχετίστηκε με μειωμένη εμφάνιση κίρρωσης σε σχέση με την ομάδα ασθενών που δεν κατανάλωναν καφέ.

Άλλη ερευνητική ομάδα κατέδειξε μάλιστα, ότι αυτή η προστατευτική δράση είναι δοσοεξαρτώμενη, δηλαδή ο κίνδυνος για εμφάνιση κίρρωσης μειώνεται όσο αυξάνεται η κατανάλωση καφέ ως τα τέσσερα φλιτζάνια ημερησίως. Επίσης, η κατανάλωση τριών ή περισσοτέρων φλιτζανιών καφέ την ημέρα συσχετίστηκε, σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, με μειωμένη πιθανότητα θανάτου από κίρρωση ήπατος σε σχέση με τους ασθενείς που κατανάλωναν δύο ή λιγότερα φλιτζάνια καφέ την ημέρα.

Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα

Όσον αφορά την προστατευτική δράση του καφέ στην ανάπτυξη του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος (ΗΚΚ) τα πράγματα γίνονται λίγο πιο περίπλοκα. Τα ερευνητικά δεδομένα είναι σαφή ως προς το ότι ο καφές παρέχει προστασία έναντι του ΗΚΚ, ωστόσο δεν είναι ακόμα τελείως ξεκάθαρο το αν αυτό είναι άμεσο αποτέλεσμα της κατανάλωσης καφέ ή έμμεσο επακόλουθο της προστατευτικής του δράσης έναντι της ηπατικής βλάβης, της ίνωσης και της μείωσης της συχνότητας κίρρωσης. Εξάλλου, ο κίνδυνος για ανάπτυξη ΗΚΚ ήταν, σύμφωνα με ιαπωνική μελέτη, μειωμένος και στην υποομάδα των προσβεβλημένων από ηπατίτιδα Β ή/ και C ατόμων που κατανάλωναν καφέ.

Τι παρατηρήθηκε σε ασθενείς με ηπατίτιδα C και βλάβη στο ήπαρ;

Ερευνητές παρατήρησαν επίσης ότι σε ασθενείς με ηπατίτιδα C και προχωρημένες βλάβες στο ήπαρ η κατανάλωση καφέ συσχετίστηκε με μικρότερο κίνδυνο επιδείνωσης των ηπατικών βλαβών. Οι ίδιοι ερευνητές παρατήρησαν ότι η κατανάλωση καφέ συσχετίστηκε με καλύτερο προφίλ εργαστηριακών παραμέτρων, οι οποίες δηλώνουν καλύτερη ηπατική λειτουργία, σε σχέση με τους ασθενείς που δεν κατανάλωναν καφέ.

Τι συμβαίνει στους με ηπατικές βλάβες αλκοολικής αιτιολογίας;

Ομοίως, η κατανάλωση καφέ φαίνεται, σύμφωνα με μελέτες, να σχετίζεται με ηπιότερη πορεία ίνωσης σε ασθενείς με ηπατικές βλάβες αλκοολικής αιτιολογίας.

Κάπνισμα και ήπαρ

Ποιες είναι οι ευεργετικές ουσίες για την υγεία;

Σε αντίθεση με τον καφέ, ο οποίος περιέχει αρκετές ευεργετικές για την υγεία ουσίες, το κάπνισμα του τσιγάρου «προσφέρει» στον καπνιστή γύρω στις 4000 διαφορετικές τοξικές ουσίες. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη στρατηγική που λέει ότι ο εχθρός σου είναι αυτός που πρέπει να γνωρίζεις καλύτερα, οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος τόσο στους πνεύμονες όσο και στην καρδιά και τα αγγεία είναι ευρύτατα γνωστές. Τι γίνεται, όμως, με το ήπαρ; Πώς επιδρά σε αυτό το τσιγάρο;

Συνεργική δράση του ακλοόλ και του τσιγάρου

Οι έρευνες αναφέρουν ότι το κάπνισμα ίσως μεγεθύνει τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει το αλκοόλ στο συκώτι. Αυτό οδηγεί τους επιστήμονες να συμπεράνουν ότι το αλκοόλ και το τσιγάρο έχουν συνεργική δράση. Επιπλέον, το κάπνισμα φαίνεται να ευνοεί την εξέλιξη των βλαβών που προκαλεί το αλκοόλ προς κίρρωση του ήπατος.

Τι δείχνουν οι μελέτες;

Επιπρόσθετα, επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι το κάπνισμα όχι μόνο είναι παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη πρωτοπαθούς χολικής κίρρωσης σε ανθρώπους με προδιάθεση για τη νόσο, αλλά επιταχύνει και τις διαδικασίες ίνωσης, οι οποίες αποτελούν προοίμιο της κίρρωσης. Η πρωτοπαθής χολική κίρρωση είναι μία άγνωστης αιτιολογίας νόσος που προσβάλλει τα αγγεία που μεταφέρουν τη χολή, με αποτέλεσμα στάση της χολής στο ήπαρ. Η στάση αυτή προκαλεί, καθώς προχωράει η νόσος, σοβαρές βλάβες στο ηπατικό παρέγχυμα και μπορεί να καταλήξει σε κίρρωση και ηπατική ανεπάρκεια.

Όσον αφορά τη σχέση της ηπατίτιδας C με το κάπνισμα, τα στοιχεία από μελέτες είναι περισσότερα. Έτσι, ομάδα ερευνητών κατέδειξε ότι το κάπνισμα επιταχύνει την πρόοδο των διαδικασιών ίνωσης στο ήπαρ ασθενών με ηπατίτιδα C. Ακόμη, το κάπνισμα φαίνεται να μειώνει την αποτελεσματικότητα της αντιικής θεραπείας. Άλλη ερευνητική ομάδα παρατήρησε ότι το κάπνισμα είναι παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση ηπατοκυτταρικού καρκινώματος σε ασθενείς με κίρρωση από ηπατίτιδα C.

Ποια είναι η σχέση του με την ηπατίτιδα Β;

Τα δεδομένα είναι ασαφή για τη σχέση του καπνίσματος με την ηπατίτιδα Β, αφού τα στοιχεία που υπάρχουν είναι ελάχιστα, και τη μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα. Είναι γνωστό ότι το κάπνισμα συσχετίζεται με μία κατάσταση φλεγμονής σε όλο το σώμα, με την ύπαρξη οξειδωτικού stress στον οργανισμό και με την αντίσταση των κυττάρων του σώματος στη δράση της ινσουλίνης (η αντίσταση αυτή αποτελεί ένα από τα αρχικά βήματα στην ανάπτυξη του σακχαρώδους διαβήτη).

Το κάπνισμα προδιαθέτει στη εμφάνισή της;

Όλα τα παραπάνω παρατηρούνται πολύ συχνά στους ασθενείς με μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα, αλλά δεν είναι ακόμα σαφές- αν και υποστηρίζεται από μερικές πειραματικές μελέτες-  αν το κάπνισμα προδιαθέτει στην εμφάνισή της, σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο.Εξάλλου, όλο και περισσότερες έρευνες καταδεικνύουν ότι το κάπνισμα επί μακρόν αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης ηπατοκυτταρικού καρκινώματος (ΗΚΚ). Μερικές μάλιστα κατέληξαν στο ότι η αύξηση αυτή είναι δοσοεξαρτώμενη. Ως αποτέλεσμα, η Διεθνής Ένωση για την Έρευνα στον Καρκίνο δήλωσε ότι το κάπνισμα αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση του ΗΚΚ.

Κάπνισμα και μεταμόσχευση ήπατος

Για τα άτομα που συνεχίζουν να καπνίζουν ακόμα και μετά τη μεταμόσχευση ήπατος τα δεδομένα δεν είναι καθόλου ευχάριστα, καθώς φαίνεται να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου από αιτίες που δε σχετίζονται απαραίτητα με το μόσχευμα. Έτσι, λοιπόν, η αύξηση της συχνότητας των θανάτων ανάμεσα στους καπνιστές λήπτες ηπατικών μοσχευμάτων οφείλεται στην αυξημένη συχνότητα καρκίνου και στην αυξημένη συχνότητα θανάτων από καρδιαγγειακά συμβάματα ή σηπτικές καταστάσεις.

Συμπερασματικά

Οι έρευνες δείχνουν ότι δε χρειάζεται να θυσιάσουμε  το υπέροχο άρωμα του καφέ, αλλά και την ωραία συνήθεια που αυτός αποτελεί στο βωμό της υγείας του ήπατός μας, αφού αυτός μάλλον το ωφελεί παρά το βλάπτει. Το τσιγάρο, ωστόσο, είναι και για το ήπαρ «ο κακός της παρέας», από τον οποίο πρέπει ν’ απαλλαγεί κανείς, σύμφωνα με τις μελέτες. Τα ερευνητικά δεδομένα μάλιστα  υποδεικνύουν ότι η διακοπή αυτής της επιζήμιας για την υγεία συνήθειας είναι ακόμη επιτακτικότερη, αν όχι απαραίτητη, για ανθρώπους που πάσχουν από κάποια  χρόνια ηπατική πάθηση - οποιαδήποτε και αν είναι αυτή.

Αναδημοσίευση απο Ευεξία & Διατροφή. Τεύχος 45 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ/ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010, σελ.16